Wat beginnende schrijvers als de donder moeten afleren 2 (met voorbeeld)

Beginnende schrijvers moeten een paar dingen als de donder afleren. Ik noem zomaar wat hoofdzaken:

1.  Ze denken niet na voor ze gaan schrijven
2.  Ze schrijven voor zichzelf
3.  Ze schrijven altijd in dezelfde stijl
4.  Ze willen volledig zijn
5. Ze steken er niet genoeg tijd in
6. Ze zijn niet kritisch genoeg op hun eigen teksten

Vorige week schreef ik een blog over punt twee: verplaats je in je lezer. Maar ik legde het slecht uit, wat leidde tot verwarring en boze comments. Met uitroeptekens erin, zelfs.

Dat blog heb ik weggegooid, en nu doe ik het beter. Let maar eens op.

‘O nee, we gaan toch niet naar oom Bas?’

Jij kent oom Bas ook.

Een aardige kerel, hoor, die Bas: hij leent je zijn Volkswagen Kever, hij neemt Leonidas bonbons mee voor je moeder en hij hielp je aan je eerste stage bij een notariskantoor.

En toch hou je hem in de gaten als iedereen zijn plek zoekt bij het kerstdiner, want je wil niet náást hem zitten.

Omdat je niet van hem afkomt. Hij praat maar door. En hij luistert niet.

Beginnende schrijvers zijn net als oom Bas

Ze vergeten dat communicatie van twee kanten komt.

Jajaja, denkbeeldig, natuurlijk. Een schrijver kun je sowieso niet onderbreken. Maar dat is hem juist: dáárom moet je als schrijver voor je lezer denken.

Je kunt niet zomaar een beetje je gedachten op papier flikkeren – ondat je inspiratie hebt – en dan gaan zitten wachten op applaus. Je denkt toch niet dat Shakespeare ’s avonds bij een glas wijn in een uurtje een toneelstuk schreef over een onderwerp waar hij zelf toevallig zin in kreeg?

Hell, no.

Als schrijver denk je voor je lezer

Er zijn allerlei uitdrukkingen voor: verplaats je in je lezer. Stap in de schoenen van je lezer. Maar eigenlijk zijn die verwarrend, want hoe doe je dat dan? Wat gebeurt er als je die schoenen eindelijk over je hoge wreef hebt gepeuterd?

Wat betekent dat: denken voor je lezer?

Het betekent dat je je bij elk woord afvraagt: is dit interessant voor mijn lezer? Leg ik het goed uit? Verras ik hem? Voeg ik iets toe aan zijn leven?

Of ben ik zomaar een beetje voor me uit aan het ouwehoeren?

Omdat ik daar gewoon zin in heb?

Hoe leer je dat, denken voor je lezer?

Dank je voor die vraag. Een hele goeie.

Wat je nodig hebt, is een mindshift. Hoe heet dat ook alweer in het Nederlands? Je leert dat je een knopje in je hoofd hebt, en dat je dat kunt omzetten.

Maar het is geen ogenblikkelijk inzicht, het is een proces. Het is als met leren borstcrawlen: je kunt het wel snappen in theorie, maar dat is niet genoeg. Je moet toch eerst leren dat je ontspannen kunt zwemmen met je neus onder water. Dat je je armen hoger moet optillen dan je denkt. Dat je benen sloom wapperen, in een lager tempo dan je armen.

De één leert het snel, de ander doet er maanden over. Maar iedereen kan het leren.

In de dressuur noemen ze het: naar de hand toerijden

(Dat heb ik geleerd van Sara Ouwehand).

Je hebt voortdurend contact met je paard, via de teugels. Niet te licht, niet te zwaar. Maar zo subtiel dat je het voelt als hij aan zijn bit knabbelt. En als je goed naar de hand toerijdt, zijn je paard en jij samen één.

Voor schrijven voor je lezer geldt hetzelfde: je bent voortdurend gespitst op hem.

In de psychiatrie noemen ze het: naar je kind kijken alsof je een hulpverlener bent

Als je een kind hebt met, zeg, autisme, dat het moeilijk heeft op school, zegt een psychiater tegen je: kijk naar haar alsof je haar hulpverlener bent. Met wat meer afstand. Niet alleen als ouder.

Voor schrijven voor je lezer geldt hetzelfde. Bij elk woord dat je schrijft denk je: heeft mijn lezer hier iets aan, of niet? Wat is het effect als ik dit zeg?

Ja, maar hoe doe je het nou, je verplaatsen in je lezer?

Ik geef een voorbeeld.

Zo doe je het niet:

Je schrijft niet, hup, ongefilterd op wat je wil zeggen.

Maar je denkt na over hoe je het zó kunt uitleggen, en opschrijven, dat je lezer het gráág wil lezen. En dat hij het snapt:

Heb ik het zo een beetje beter uitgelegd?