Denkfouten

M. wil een elektrische auto. Haar man heeft er al één.
‘Nee, toch?’, zeg ik. ‘Jij kunt alles op de fiets.’
‘Maar de schuur ligt vol zonnepanelen. Dus we rijden tóch klimaatneutraal.’

Ziedaar het rebound effect:

Efficiënter produceren leidt tot méér verbruik. Een voorbeeld: ledlampjes gebruiken nauwelijks energie, dus we laten alle lichten voortaan aan. Of: in halvanaise zitten nauwelijk calorieën, dus we kwakken een extra lepel op de veldsla.

(In het geval van M.: de zonne-energie is weliswaar gratis en klimaatneutraal, maar de productie, het vervoer en straks het afvoeren van de zonnepanelen en de auto zijn dat niet).

Het rebound effect is het gevolg van een denkfout

Een cognitive bias: een systematische denkfout die leidt tot irrationeel gedrag. Soms maak je zo’n denkfout bewust, soms onbewust. Soms maak je hem per ongeluk, soms gebruik je hem om te manipuleren.

Als je iets wil kopen dat je zelf eigenlijk onverantwoord duur vindt, verzin je een koopexcuus: maar met een electrische auto kan ik eindelijk ook eens bij jóú op bezoek komen.

Als verkoper van online cursussen zet je een dure cursus naast een goedkope, zodat de goedkope minder duur lijkt. Je maakt gebruik van standaard interpretatiefouten.

We denken de vreemdste dingen:

• We denken dat elektronisch geld minder waard is dan echt geld (cashless effect)
• We denken dat anderen veel meer op óns letten dan wij op hen (het spotlight effect)
• We denken zelfs dat we onze successen aan onszelf te danken hebben, terwijl onze mislukkingen de schuld zijn van anderen (self-serving bias)

Een gigantische denkfout is het valse klassebewustzijn

Je stemt op een partij, in de valse veronderstelling dat die partij jouw belangen behartigt. Zoals een vrachtwagenchauffeur die gelooft dat de VVD het goed met truckers voorheeft. Of zoals een Republikeinse huisvrouw, die gelooft dat Donald Trump zich werkelijk om haar zorgverzekering bekommert. (Gek genoeg hoor je andersom zelden van een miljardair die SP stemt).

Zodra we het valse klassebewustzijn hebben uitgeschakeld, is de wereld gered. Want dan stemt iedereen op de leiders die het werkelijk goed met hem voorhebben.

Je kunt wel zeggen dat we onszelf de das om denken

We snappen eigenlijk haast niks van niks, en dus nemen we voortdurend verkeerde beslissingen.

Je denkt: leren schoenen zijn beter voor het milieu dan schoenen van kunststof. Tot iemand je voorrekent dat een paar leren schoenen naar schatting 15 kilo CO2 kost, en een paar Crocs slechts een tiende daarvan: 1,5 kilo. (Als je een halve liter benzine verbrandt, stoot je ongeveer 1 kilo CO2 uit).

Je denkt: oei, onze digitale economie, wereldwijd, kost elk jaar zo’n 1,4 miljard ton CO2. (Waarvan een derde opgaat aan mobieltjes en andere schermen, een derde aan televisie en een derde aan datacentra, netwerken en cryptomunten.)

Maar wie denkt er ooit aan oorlogen? Terwijl die jaarlijks voor een geschatte uitstoot van maar liefst twee keer zo véél zorgen: 3,3 miljard ton.

Maar goed, die elektrische auto

Onze grootste denkfout is dat we blijven denken: nú kan het nog wel. Voor míj nog wel. Vandáág nog wel.

Een vliegvakantie? Ik mag óók weleens genieten.
Een nieuwe keuken? De buren doen het ook.

Wij denken dat in het klein, overheden denken het in het groot.

Nog éven een raket lanceren.
Nog éven een miljoen huizen bouwen.
Nog é

Zie ook: Print de drogredenen-poster: maak nooit meer argumentatiefouten.