Hoe leren schrijvers schrijven?

Ik vraag me af of iemand ooit heeft uitgezocht hoe goede schrijvers leren schrijven. Echt uitgezocht.

Je hebt weinig aan de geromantiseerde memoires van een schrijversheld als Stephen King (On Writing) of aan de essays van Murakami (What I Talk About When I Talk About Running).

Feiten hebben we nodig

Zoals de schrijvers van The Bestseller Code die probeerden te verzamelen, op zoek naar  kenmerken die vooráf kunnen voorspellen welk boek op de bestsellerlijst komt. Of desnoods eigen observaties, zoals van de Britse journalist Andy Martin, die naast thrillerschrijver Lee Child ging zitten, om met eigen ogen te kunnen waarnemen hoe Child een boek schrijft. (Reacher Said Nothing: Lee Child and the Making of Make Me).

Hoe leren schrijvers schrijven?

M. vertelde vorige week over Peak: Secrets from the New Science of Expertise, van de Zweedse psycholoog Anders Ericsson en Robert Pool (2016). Ze was zo enthousiast dat ik het dezelfde avond nog op mijn Kindle zette.

Weliswaar las ik jaren geleden al The Talent Code (Daniel Coyle, 2009), en weet ook ik sindsdien dat talent een schadelijke mythe is. Maar eigenlijk heeft de Amerikaanse journalist Coyle het allemaal van Ericsson.

Deliberate practice

Ericsson (overleden in 2020) publiceerde sinds 1982 over hoe wij vaardigheden leren. Hij bestudeerde toppers in de muziek, in de sport en de wetenschap en op allerlei andere gebieden, in de hoop hun leermethode te achterhalen. Hij liet proefpersonen vaardigheden aanleren als het reproduceren van zo lang mogelijke reeksen getallen: ze kwamen tot 82. Niet omdat die vaardigheid enig nut had (geef toe), maar om het leerproces te volgen.

Hij noemde dat leerproces uiteindelijk deliberate practice. En iedereen, echt iedereen die beroemd is omdat hij iets goed kan heeft dat proces doorlopen. Mozart, Picasso, Daphne Jongejans en Brigitte Kaandorp.

Ik vat zijn uitgangspunten even samen:

Talent bestaat niet

• Iedereen die op de juiste manier en lang genoeg oefent, gaat vooruit
• Toppresteerders (musici, dansers, topsporters, schakers, schilders) oefenen doorgaans minstens 10 jaar
• De gangbare manier van leren is: je weet ongeveer wat je wil leren (zeg: Indisch koken), je zoekt een cursus of een Indisch kookboek, en je oefent tot je nasi goreng, rendang, roedjak manis en sambal goreng telor kunt maken. Je bent tevreden
• Deliberate practice is anders. Je stelt exact omschreven doelen (zeg: ik wil 500 Indische gerechten uit mijn hoofd kunnen maken). Je zoekt een mentor die wat je wil leren voor je opknipt in kleine brokken. Je besteedt veel tijd aan oefenen, in je eentje. Je mentor geeft je voortdurend feedback, en laat je herhalen wat niet lukt. Jij oefent met grote inzet en focus. Het is niet echt leuk: het is hard werken. Je komt obstakels tegen en je werkt net buiten je comfort zone
• Tijdens het jarenlange oefenen automatiseer je steeds meer. Die vergaarde vaardigheden sla je op als patronen: Ericsson noemt ze mentale representaties. Je kunt het ook specialisatie noemen. Die patronen worden steeds beter en verfijnder. Voor een zwemmer bestaan ze uit de optimale bewegingen om snel vooruit te komen, voor iemand die grote reeksen getallen uit zijn hoofd leert zijn het visualisatietechnieken en ordeningssystemen
• Als je de vaardigheden hebt geïnternaliseerd, kun je jezelf monitoren. Maar je moet blijven oefenen, anders ga je weer achteruit
• Deliberate practice werkt voor maar één vaardigheid per keer
• Het maakt niet uit hoe intelligent je bent of hoeveel aanleg je lijkt te hebben, in het begin: het enige dat verschil maakt is hoe lang en hoe effectief je oefent

Wie het meeste oefent, komt het verst

Mozart kreeg als kleuter al les van zijn vader, zelf musicus en componist. De schaakzusjes Polgar uit Hongarije zijn door hun ouders van jongsafaan getraind. Vroeg beginnen heeft voordelen voor sommige vaardigheden, al was het alleen maar omdat je dan al jong veel uren hebt gemaakt. Maar vroeg beginnen hoeft lang niet voor alles. Als je het niet gelooft, moet je Peak zelf even lezen.

Maar nu over schrijven. Hoe leren schrijvers schrijven?

Creatief schrijven leer je immers niet op school. De meeste topschrijvers hebben zichzelf getraind, met een leven lang veel lezen en schrijven. Niet optimaal, volgens Ericsson. Geluksvogels hebben een mentor, of goede schrijfdocenten in een cursus of een beroepsopleiding. Of ze kiezen een vak als de journalistiek, waar ze leren van collega’s die hun werk redigeren.

Maar anders dan bij vioolspelen of ballet zijn er voor schrijven geen standaard curricula die iedereen die professioneel wil gaan schrijven, doorloopt. Er zijn geen succesmethodes, voor zover ik weet, en er zijn geen opleidingen voor schrijfdocenten. Waarom eigenlijk niet? Waarom nemen we genoegen met eindeloos veel schrijfdocenten die elk hun eigen wiel uitvinden? Dat moet toch efficiënter kunnen.

Wat zijn de mentale representaties die goede schrijvers aanleren?

Ericsson stelde bij elke vaardigheid die hij onder de loep nam, vast wat beoefenaars die een hoog niveau wilden bereiken, moesten leren. Hij bestudeerde daarom vakken met een lange geschiedenis en een uitgekristalliseerd curriculum, zoals muziek. Maar mensen leren ook allerlei vaardigheden zónder een curriculum. We leren eten, lopen en praten door te kopiëren. Die ingewikkelde vaardigheden automatiseren we óók.

Als we dus aan de andere kant beginnen, kunnen we ons afvragen wat de vaardigheden zijn die goede schrijvers hebben geïnternaliseerd. Welke patronen hebben zij in hun hoofd, die ze in staat stellen om sneller en beter te schrijven dan anderen?

Ik vermoed dat schrijfstijl niet anders is dan het resultaat van je opgeslagen patronen. Zonder je er misschien ooit bewust van te zijn leer je jezelf zinswendingen, technieken en argumentatiewijzen aan die werken, en die je daarom de rest van je leven herhaalt. In The Bestseller Code staat een verslag van een zoektocht naar de identiteit van een anonieme schrijver: nu we computers hebben, blijkt elke tekst te koppelen aan de auteur. Zo kenmerkend zijn de patronen van schrijvers.

Kunnen anderen zulke patronen sneller aanleren dan met trial and error, of hopen dat je toevallig ergens een slimme docent tegenkomt?

Kortom: ik vraag me af waarom we niet méér weten over hoe je goed leert schrijven

Er is veel kennis, maar hij is niet gebundeld.

En toch is schrijven gewoon een ambacht. Ik denk dat iedereen het kan leren, als hij genoeg uren maakt.

Nu nog een optimale methode. Als die toevallig toch al bestaat (misschien op Amerikaanse, universitaire schrijfprogramma’s?) hou ik me aanbevolen.