Hoe schrijven journalisten?

Iemand vroeg me: Hoe schrijven journalisten? Hoe kunnen ze het zo snel?

Zelf kwam ik daar pas járen na de School voor de Journalistiek achter. Want rond 1980 was de Utrechtse SvdJ een vrolijke instelling voor zelfleerders. Ik schreef er vooral voor de schoolkrant. Geen docent heeft me ooit uitgelegd hoe je zo efficiënt mogelijk een stuk schreef.

Het is ook mogelijk dat ik te eigenwijs was om nuttige lessen te volgen.

Ik schreef toen zoals elke amateur

Ik ben die periode haast vergeten, dus ik moet even reconstrueren hoe ik schreef vóór ik de grootste ontdekking van mijn leven deed.

Er waren typemachines, dat weet ik nog wel. We schreven op papier.

We hadden Tipp-ex: velletjes met wit ppoeder, waarmee je typefouten kon corrigeren. Het was er ook in vloeibare vorm. Die kon je snuiven.

Je moest vaak pagina’s opnieuw typen omdat net onderaan een denkfout stond.

In elk geval schreef ik mijn stukken destijds in vele versies. Ik herinner me proppen papier – die zagen er zo uit:

Later kwamen er spuuglelijke computers, praktisch zonder geheugen, waar we kinderlijk blij mee waren. Met oranje letters. Of groene, daar wil ik af wezen.

Tot op hoge leeftijd begon ik dus zómaar te schrijven

En dan schoof en schrapte ik achteraf tot het ergens op leek.

Rond mijn dertigste begon het echte werk. Ik stond in de NRC en Elsevier. Dat kon toen, ze hadden nog geld voor ‘medewerkers’.

Mijn eerste stuk voor NRC Handelsblad was een recensie van een keramiektentoonstelling in Het Kruithuis. Voor de zekerheid liet ik het even lezen aan hem die hier Echt Onder Geen Beding Meer Genoemd Wil Worden. Hij knikte. ‘Ik zou er nog wel even een oordeel in zetten. Dat doen ze meestal in recensies.’

Elsevier zat in een flatgebouw nabij de Bijlmer. De Bijlmer heette toen nog zo. Het gebouw had spiegelglazen. Soms pieste er buiten weleens iemand tegen het raam. Ter hoogte van de kantine.

Eén van de beste journalisten die er werkten was Vera Illés. Over haar gaat eigenlijk dit stuk.

Om de één of andere reden zouden Vera en ik samen een artikel maken

Ik weet niet meer waarover het ging. Maar we hadden allebei een deel van het onderzoek gedaan en we zouden samen achter de lelijke computer gaan schrijven. Internet bestond nog niet, dus ik ging er speciaal voor naar haar huis in Amsterdam.

En toen gebeurde het:

Vera deed niks

Ik bedoel: we zullen wel hebben besproken waar het stuk ongeveer over moest gaan, en ze zette de computer aan.

Maar toen deed ze niks.

Ik was 30. Zij was ervaren. Ik keek tegen haar op. Dus ik zal waarschijnlijk wel eventjes mijn mond hebben gehouden. Maar op een gegeven moment zei ik: ‘Gaan we beginnen?’

‘Even wachten’, zei Vera, en ze deed haar ogen dicht.

Ik was in verwarring. Wat was er met haar aan de hand? Was ze wel helemaal normaal?

‘Maar…’ zei ik na een tijdje.

‘Stil nou,’ zei ze geërgerd: ‘Zo kan ik niet denken.’

‘Maar waarom begin je niet gewoon te schrijven?’

‘Omdat’, zei Illés toen; ‘ik liever in één keer de juiste eerste zin opschrijf. Dat scheelt een heleboel tijd.’

En vervolgens schrééf ze die eerste zin. En de tweede. En de hele eerste alinea. En daar hoefden we verder niks meer aan te verbeteren.

De tweede alinea volgde logisch uit de eerste.

Het stuk stond in een mum van tijd op papier.

Ik was stomverbaasd. Zó schrijven journalisten dus

Eerst een invalshoek kiezen. Dan je eerste zin schrijven. En alles maar één keer bedenken. Achteraf nog wat punten en komma’s rechtzetten, of zelfs dat niet.

Vera Illés.

Ik heb haar nooit meer gezien, maar ik heb alles van haar geleerd.

photo credit papierprop: DillonH via photopin cc