Blue verse en the male gaze

Blue verse.
Weet jij wat dat is?

Ik wist het ook niet. Dus ik pakte de bloemlezing van de plank en sloeg hem open. Ik bladerde twee minuten en liep naar meneer Blogacademie, die bij de kassa stond te kletsen. ‘Hier, mijn verjaardagskado. Koop maar.’
‘Blue verse?’, zei hij, ‘wat is dat?’

Blue verse is erotische poëzie

Ik had het kunnen weten toen ik de ex libris zag. De onleesbaar gemaakte naam eronder is van een man.

Uiteraard. Want hallo, welke vrouw gaat zó aan haar schrijftafel zitten? Die houding levert enkel ongemak op. Een vrouw zou dat direct zien, en zou een andere ex libris kiezen.

Het gedicht dat ik in de boekhandel las, en waar ik om moest grinniken, was dit:

Het is geestig en het draait de boel om: het neemt de lage status van de besproken activiteit als uitgangspunt (ik druk me keurig uit, want ik wil geen verkeerde SEO veroorzaken).

Dus op de ochtend van mijn verjaardag neem ik het boek door

Ik heb hoge verwachtingen: Faber & Faber is een beroemde Britse uitgeverij, de bloemlezer, John Whitworth, was zelf een gerenommeerd dichter, en dit is een uithoek van light verse die ik nog niet ken.

Maar verdomd. Hoewel het een boek uit 1990 is, In 2006 heruitgegeven door Faber als: Making Love to Marilyn Monroe. is pakweg 90% van de gekozen gedichten geschreven door mannen. En de meeste van die gedichten zijn weer geobsedeerd door mannelijk genot, de mannelijke prestatie en het mannelijk gereedschap. En zo gaat het kennelijk al sinds de oudheid – want er staan behalve veel Engelse ook vertaalde oud-Griekse gedichten in, plus een paar Franse en Italiaanse die zo onsmakelijk zijn dat ik ze oversla.

Whitworth heeft – echt waar – een hele sectie gereserveerd voor bordeelgedichten. (Ik moet toegeven: The Ruined Maid van Thomas Hardy (1840 – 1928) is geestig én kritisch tegelijk.)   En één voor grappen over religieuzen.

En zonder dat ik het wil glijdt mijn innerlijke dialoog af naar een discours over de male gaze. Mocht je die term niet kennen: hier staat een beknopte Wikipedia-samenvatting van 5000 woorden. De theorie is geformuleerd door een mannelijke kunstcriticus, in 1972, en een vrouwelijke filmcritica heeft de term bedacht.

En ja, sindien is de hele Amerikaanse postmoderne politieke correctheidsclub er overheen gegaan, dus nu hebben we ook the gay gaze en the matrixial gaze en de black gaze. Het is een nuttig concept, maar alleen als we het bij het origineel houden.

The male gaze: het mannelijke oogpunt

Het is een onweerlegbare theorie: de westerse literatuur en de beeldende kunst zijn gemaakt vanuit het gezichtspunt van een heterosexuele man (de male gaze) om mannen te behagen (zie bijvoorbeeld de ex libris). Daarom zijn vrouwen op schilderijen en, recenter, in films vaak bloot of halfbloot afgebeeld, maar blijft bij mannen alles bedekt.

Met als uitzondering de sculpturen uit de Griekse en Romeinse oudheid, omdat het lichaam van jonge mannen in die cultuur geaccepteerd was als lustobject. Voor mannen.

Omdat we allemaal blind zijn voor wat we al kennen, zie je die ongelijke behandeling in de kunst pas goed als je de rollen omdraait (zoals in de verbluffende Netflixfilm Je ne suis pas un homme facile – zie ook dit blog).

Ik kwam nogal eens in musea, vroeger

En als feministe uit de Tweede Golf heb ik meneer Blogacademie er tot vervelends toe op gewezen dat veel beroemde schilderijen eigenlijk soft porno waren, in hun tijd.

Hij knikte dan, want ja, onweerlegbaar.

Maar echt kwaad werd ik pas over Het ontstaan van de wereld.

Een voorbeeld: het ontstaan van de wereld

Gustave Courbets iconische schilderij l’Origine de Monde, uit 1866, is wel het toppunt. Hij maakte het voor de Osmaanse ambassadeur in Parijs, die een kunstcollectie had die ‘het vrouwelijk lichaam vierde’, aldus de website van het Musée d’Orsay vandaag. Jazeker: volgens de website vandaag!

‘Dankzij Courbets grote virtuositeit’, schrijft het museum, ‘en het raffinement van zijn amberen kleurengamma, ontstijgt het de pornografie.’

Ja, doei. Met je geraffineerde kleurengamma

Hoe hypocriet dat standpunt is blijkt pas als je de zaken omkeert. In dit geval: toen de Franse rumoerkunstenares Orlan met een fotomontage een mannelijke kopie knutselde, inclusief de lijst. Ze noemde hem: l’ Origine de la Guerre (het ontstaan van de oorlog).

Ja, dat is even slikken, hè?

We kennen zulk expliciet mannelijk naakt alleen uit homo-erotische kunst, maar die hangt óók niet in musea.

Terug naar de gedichten

En wat schrijven de paar vrouwen, die Whitworth koos? Eerlijk is eerlijk: er staan twee fantastische vrouwengedichten in.

Het ene is van Sylvia Kantaris. Het beschrijft een alledaagse gedachte die iedereen kent, maar waarover niemand ooit een gedicht schrijft.

De voorbeelden van wat je als man allemaal kunt doen om je gedachten te verzetten zijn helaas een cliché, maar verder is het een grappig, eerlijk gedicht.

Nog veel mooier is dat van Zoë Fairbairns (geboren 1948). Omdat het naar het hart gaat van dat hele gedoe over de mannelijke blik, en hoe sommige vrouwen zich daardoor object voelen, terwijl andere vrouwen tegelijkertijd weer spelen met alle symbolen die daarbij horen. (Denk aan de moderne mediafeminist Stella Bergsma:)

Fairbairns praat in haar gedicht the thing you’ll like best tegen een jonge vrouw. Misschien een dochter. Het gaat over wat haar het meest zal bevallen aan met een man naar bed gaan. Wat Fairbairns beschrijft draait niet om sex, maar om het staken van een strijd.

Het staken van de vuilbekkerij:

Lips that would say ughnastyswampcunt
dip tastefully to kiss it.

En het staken van het onbegrip.

Het gaat over de diepgewortelde angst van vrouwen voor het dreigende geweld van mannen en de opluchting dat het bed, in elk geval tijdelijk, een plek is waar het gewoon gaat tussen twee mensen, die elkaar blijken te steunen.

PS. Natuurlijk staan er nog meer geestige gedichten in. Zoals Personal Advertisement van Kit Wright, waaruit dit citaat: ‘BLOKE NEEDS POKE/ SEND PICS/BOX 6.’