Schrijfles van Engelands beste dichter – én van Shakespeare: ‘It’s hard to convey just how easy it was to rhyme back then.’

Het is een tikkie gênant.
Maar als je mij vraagt: wat is je mooiste herinnering aan New York? Dan zeg ik: Barnes & Noble.
Aan Londen? Waterstones op Piccadilly -Europa’s grootste boekenzaak.

Ik ben net terug uit Engeland. Ik logeerde er bij oude en nieuwe vrienden; we aten Indiaas, Indonesisch en Italiaans; we vatten onze levens samen, we wisselden roddels uit én ik kreeg zomaar enkele seconden lang een zeldzaam geluksgevoel op een wandeling langs het Leeds and Liverpool Canal.

Zó zeldzaam dat ik de vorige keer dat het gebeurde nog precies weet: op 8 november 2011 om twee minuten voor drie.

En toch. Als ik moet zeggen welke middag ik het méést tevreden was, dan was het die zondagmiddag op de afdeling biographies van Waterstones. Met 23 boeken op mijn schoot.

Je kent die lijstjes wel

die ze je aanraden te maken, als je een nieuw beroep zoekt:

– Wat deed je graag als kind?
– Wanneer verlies je alle gevoel van tijd?
– Wat zou je doen als je een maand vrij had?

Het antwoord is bij mij altijd: lezen.

Muziek doet me weleens wat

mits ik in de juiste bui ben. Natuur niet: die is alleen een backdrop voor beweging. Een visueel aantrekkelijke omgeving is een basisvoorwaarde. De andere is: nieuwe informatie. Ik wandel altijd met een luisterboek. Hoe iemand urenlang in stilte door een bos kan lopen zonder zich te vervelen is mij een raadsel.

Ook vrienden zijn fijn, maar niet te vaak en niet te lang

Ik hou wel van ze. Heel véél soms. Maar een wekelijkse ontmoeting met dezelfde vriend of vriendin zou me niet lukken. Eigenlijk zou je je vrienden moeten kunnen comprimeren. The best of Erica, voor 2016. Want als er tóch contact moet zijn, dan graag intens.

Het is erg, zei ik tegen iemand in Engeland:

eigenlijk kick ik alleen maar op nieuwe ideeën.

Trots ben ik er niet op. Hoe kan het dat je liever een boek leest dan dat je met mensen praat?

• Boeken hebben precies jouw tempo
• Je kunt je boeken zelf kiezen (geef nóóit een boek kado. Je geeft je vrienden toch ook geen ondergoed? De keuze van wat iemand wel of niet verdragen kan aan taal en inhoud is zó persoonlijk en zó intiem dat het brutaal is om iemand met een boek naar jouw smaak op te zadelen)
• Boeken sluiten aan bij de vragen die jij hebt, zelfs als je ze nog niet onder woorden hebt gebracht

Kortom: ik ging naar Londen voor een boek

Deze winter luisterde ik naar twee biografieën van Shakespeare (1564-1616) en was verbaasd over hoe weinig we van hem weten. Waarom liet hij zijn jonge gezin jarenlang alleen in Stratford om toneel te gaan spelen en schrijven in Londen? Niemand kan het met zekerheid zeggen. Wat las hij, wie waren zijn beste vrienden, wat waren zijn politieke opvattingen? Er zijn geen brieven van hem bewaard. Dat zoveel van zijn toneelstukken nog bekend zijn blijkt te danken aan bijna-toeval.

Van zijn werk ken ik, net als iedereen, alleen de eerste regels van zijn beroemde sonnet nummer 18 uit mijn hoofd: Shall I compare thee to a summer’s day? Thou art more lovely and more temperate.

Als ik tijd had, besloot ik, zou ik Shakespeare eindelijk eens bestuderen

om te ontdekken wat er nou zo geweldig aan hem is. Zelfs al heb je daarvoor een dubbele vertaling nodig – van zestiende-eeuws Engels naar modern Engels naar Nederlands.

Op de biografie-afdeling van Waterstones staan honderden titels over Shakespeare. Eerst maar de sonnetten, dacht ik, want die zijn makkelijker om mee te beginnen dan de toneelstukken.

In de stapel op mijn schoot zat een nieuwe becommentariëring van Don Paterson, Engelands beste dichter. Ik las zijn voorwoord met een brede grijs:

About a year ago, I decided that I’d stop pretending to myself and to my students that I knew these poems better than I did.

Een man naar mijn hart

Zijn open en kritische houding, zonder nodeloos ontzag voor gevestigde reputaties, vol grappen en in dagelijkse taal, is een genot om te lezen. Hij spreekt zich onomwonden uit over de viel-Shakespeare-op-mannen-discussie:

The question ‘was Shakespeare gay?’ is so stupid as to be barely worth answering, but for the record; of course he was. Arguably he was a bisexual, of sorts; though for all the wives, mistresses and children I’m not entirely convinced by his heterosexual side. Mostly, his heart just wasn’t in it; when it was, his expressions of heterosexual love are full of self-disgust.’

(Lees een uitvoerige beargumentering door Paterson hier, in The Guardian.)

(Meer over het schilderij en Wriothesley)

En hij voorziet elk van de 154 sonnetten van krachtig commentaar.

De eerste 17 sonnetten schreef Shakespeare mogelijk in opdracht. Ze zijn alle gericht aan een jongeman, en herhalen 17 keer de oproep om zich voort te planten. In sonnet 6 gebruikt hij de beeldspraak make sweet some vial. Paterson:

…the glass vial is the womb, which the Y[oung]M[an] might fill with his child, his distilled essence. Leaving aside the fact that it now sounds like a sperm bank, this is a lousy metaphor so full of holes I don’t know where to begin.

Van een andere beeldspraak die niet van de grond komt zegt hij:

You can tell he’s struggling

Over de hele cyclus:

…the entire emotional landscape of the sonnets is adolescent [..] Essentially, the Sonnets present us with the thrilling prospect of a hyper-articulate thirty-something writing with the emotional intensity of a man half his age. Usually these kids can’t speak.

En dan zijn technische uitleg van het ambacht

Die is fantastisch. Ik heb nog nooit zulke ingewikkelde subtiliteiten zo helder uitgelegd gezien.

Over valsspelen met je beeldspraak – naar aanleiding van de zin Like to the lark at break of day arising from sullen earth:

…[this] is a sentimental and poor metaphor, because instead of coming up with an interesting ‘objective correlative’ – an image that expresses his feelings, basically – he’s taken an off-the-peg one, and just coloured it with his own emotion. The dark earth isn’t sullen to the lark, in which case it would’ve been admissible: it’s only sullen to WS. That’s cheating.

Over tekstbegrip:

…line-length in poetry universally defaults to something around three seconds long – the length of the human auditory ‘present’, which corresponds to what we can retain in our minds as a living instant

Over regel 4 in sonnet 22:

Line 4: Then look I death my days should expiate = then I anticipate death will extinguish my days.

It’s hard to convey just how easy it was to rhyme back then. To simplify, but not that much: all you did was move the word you needed to the end of the line. The consequent mangling of syntax (this is the best bit) served only to enhance the rhetoric; switching the parts of speech out of their conventional sentence-position might make things sound a bit weird – but that ‘weird’ was perceived as a desirable attribute of a heightened poetic diction. […] Talk about cake and eat it. Ah, the days those were! The poets easy had it.

Reading Shakespeare’s sonnets is schrijfles van Shakespeare én van Paterson

Het is een grondige inleiding in Shakespeare en tegelijk een dichtcursus op hoog niveau.

Maar zonder index. Paterson heeft de sonnetten werkenderwijs en improviserend besproken: om al zijn lessen uit te filteren moet je élke regel in élke voetnoot lezen. Ze staan links en rechts in de tekst. Als je niet oplet mis je ze.

Een boek om je tanden in te zetten. Een rijk leerboek.
Geen fluff.