Wat heb je nodig om creatief te zijn?

Je kan er niet op komen.
De naam van die Russische filmregisseur.

Je wéét dat het je pas gaat invallen als je er niet meer aan denkt. En toch denk je eraan.

Sterker nog: iedereen moet zijn gesprek onderbreken omdat jij die naam zonodig nu moet weten. (‘Hoe heet ‘ie nou ook weer, ik wist het net nog, wacht even, ik kom er zo op, help nou effe’).

Hot damn.

Zo is het ook met creativiteit

Soms is het even weg.

Vooral niet boos worden. Hoe meer drukte je maakt, hoe erger het wordt.

Ik heb het regelmatig. Dan schrijf ik een post als 100 smoezen om niet te bloggen.

De vraag is: waar komt creativiteit eigenlijk vandaan?

John Cleese hield er in 2009 op het Creativity World Forum een  toespraak over. Helaas wordt de opname steeds van Youtube verwijderd.

Kort gezegd heeft Cleese het over de voorwaarden om creatief te zijn – in zijn geval om te schrijven:

• Een ruimte waar niemand je stoort
• Een afgebakende periode

Pas als daaraan is voldaan heb je een veilige ruimte om te spelen, zegt hij.

Creativiteit is spel

In een latere lezing heeft Cleese het over een open en een closed mode:

[Closed] is a mode in which we’re very purposeful, and it’s a mode in which we can get very stressed and even a bit manic, but not creative.
.
By contrast, the open mode is relaxed, expansive, a less purposeful mode, in which we’re probably more contemplative, more inclined to humor (which always accompanies a wider perspective) and, consequently, more playful.

Vandaar de veilige zone.

Hij voegt twee voorwaarden aan zijn rijtje toe: ervaring en humor.

Zo komen we aan:

• Een veilige ruimte
• Een deadline
• Ervaring
• Humor

Van humor ben ik niet zeker

Wat nodig is voor een geestesgesteldheid waarin je lekker kunt spelen is losheid. De wil om alles wat je denkt en gelooft te onderzoeken.

Makkelijk, denk jij: dat kun je snel nagaan. De hamvraag is: kan iemand lachen om zichzelf?

Maar nee. Ik ken ijdele en serieuze mensen, mensen die ik nooit een grap over zichzelf heb horen maken, die toch creatief zijn.

Het probleem zit hem er in dat Cleese creativiteit niet definieert. Een schrijver van Monty Python beschikt over een heel ander soort creativiteit dan Piet Mondriaan.

Ik denk ook dat hij humor en creativiteit verwart. Hij zegt:

‘Creativity is when two frameworks come together to create new meaning’

In a joke, the laugh comes at a moment when you connect two different frameworks of reference in a new way.
.
Example: there’s the old story about a woman doing a survey into sexual attitudes who stops an airline pilot and asks him, amongst other things, when he last had sexual intercourse. He replies “Nineteen fifty eight.” Now, knowing airline pilots, the researcher is surprised, and queries this. “Well,” says the pilot, “it’s only twenty-one ten now.”
.
We laugh, eventually, at the moment of contact between two frameworks of reference: the way we express what year it is and the 24-hour clock.
.
Now, having an idea, a new idea, is exactly the same thing. It’s connecting two hitherto separate ideas in a way that generates new meaning.

Maar is dat zo?

Humor is simpel: je verwacht een uitkomst, maar er komt een andere. Je anticipatie blijkt onjuist. Daarom lacht een baby als hij voor het eerst iemand op zijn kop ziet staan: het hoofd zit op de verkeerde plek.

Maar op je kop gaan staan is nog geen creativiteit.

Creativiteit is: iets nieuws maken. Met een originele oplossing komen. Volgens Van Dale: scheppend vermogen.

Om nieuw en origineel te blijven heb je meer nodig dan veiligheid, een deadline en ervaring.

Aan ervaring twijfel ik trouwens ook een beetje

Ik weet wat Cleese bedoelt: als je al 6 romans hebt geschreven, als je al 14 jaar journalist bent, als je al 82 reclamecampagnes hebt bedacht, twijfel je er niet meer aan dat je het kunt. Je krijgt een opdracht, of je geeft jezelf een opdracht, en je wéét dat het gaat lukken.

Je bent geen beginner meer. Je bent niet zenuwachtig. Dat geeft je meer rust en vertrouwen om te spelen.

Maar tevéél ervaring is ook een probleem

Ik herinner me hoe Sonia Simone, van Copyblogger, op Sobcon, Chicago 2013 vertelde hoe saai het na een paar jaar werd om voor beginners te schrijven. ‘Thats where the guest bloggers come in.’

Het klopt.

Toen de Blogacademie begon had ik altijd ideeën. Bloggen was nieuw voor mezelf. Nu moet ik genoeg lezen, mensen zien, offline gaan en dingen meemaken om ideeën te krijgen. En stukken over hoe je nou een goede kop schrijft of een WordPress-blog begint krijg ik niet meer uit mijn pen.

Tevéél ervaring kan een rem zijn.

Om creatief te blijven moet je risico’s nemen

Je hebt veiligheid nodig aan de ene kant, risico’s aan de andere.

Als levenslang verslaafde aan flow besloot ik deze week eindelijk Het flow-boek te lezen. Mihaly Csikszentmihalyi’s beroemde studie: Flow, the psychology of optimal experience.

Het viel mee, en het viel tegen.

Flow is overly wordy. De inhoud kan ook in een heel dun gratis ebook.

Het is wél mooi opgeschreven.

Samengevat zegt hij: flow is een geestestoestand waarin je totaal gefocust bent op een vaardigheid. Tijd, ruimte en al je dagelijkse besognes verdwijnen uit je bewustzijn. Je voelt je één met het proces waarin je zit: de bergbeklimmer wordt berg, de danser dans, de schrijver tekst.

Onze normale geestestoestand is chaos

zegt Csikszentmihalyi. We merken dat niet zo omdat we ons leven ordenen met gewoontes. Opstaan, douchen, enzovoorts zijn automatismen. En als we ons niks voornemen richten we onze aandacht op het eerste het beste dat ons onder ogen komt: e-mail. Tiktok. De televisie.

Maar wat maakt je tevredener: een dag door Insta scrollen of een dag een zelfgekozen hobby doen?

Precies

Een andere manier om aan die gedachtenchaos te ontsnappen is dan ook om een zelfgekozen taak uit te voeren. Iets waar we van houden, met duidelijke regels, met directe terugkoppeling (het resultaat is meteen zichtbaar) en met genoeg uitdaging om onze volle concentratie te eisen. Muziek maken, een blog schrijven, surfen, converseren met onbekenden.

Wat we dan doen is: een zelfgekozen orde scheppen in ons bewustzijn. Met zelfgekozen doelen. Dat is troostend omdat

the universe was not designed with the comfort of human beings in mind.

Op de momenten dat we moeilijke dingen doen die we goed kunnen vergeten we dat. Op zulke momenten is de wereld heel.

Wat Csikszentmihalyi eigenlijk bedoelt is: we scheppen ons eigen universum, waarin we heer en meester zijn.

En waarom moet een taak nou altijd moeilijk zijn, om in die toestand te komen?

Ik denk omdat hij anders geen volledige concentratie vergt. En zonder volledige concentratie kunnen we onszelf niet vergeten.

Onze sterfelijkheid.

Ons dagelijkse falen.

Onszelf vergeten is de beloning voor onze creativiteit.

Het is onze actieve escape

Anders dan Cleese, die veiligheid voorop stelt, voegt Csikszentmihalyi er dus juist wat risico aan toe.

Dit hebben we nodig om creatief te zijn volgens Csikszentmihalyi:

• Tijd
• Ruimte
• Ervaring (skill)
• Risico
• Regels (kader, deadline)

Creativiteit is op je tenen lopen dus

Een experiment uitvoeren dat kan mislukken.

Spannend, maar nog nét lekker.